چکیده رساله :
اثرات زيست محيطي سکونتگاه‌ها به ميزان قابل توجهي تحت تأثير رفتار ساکنان آن قرار دارد. اهميت مطالعه رفتار در اين است که بهبود رفتار زيست¬محيطي به‌طور معمول، به فناوري محدود نيست، زيرساخت‌هاي پيچيده-اي طلب نمي¬کند و نيازمند سرمايه¬گذاري کلان نيست. اين ويژگي¬ها باعث شده است تا رفتار زيست¬محيطي به‌عنوان يک مدخل مهم در مواجهه با مشکلات زيست محيطي شناخته شود. بر همين اساس، اين پژوهش براي اکتشاف و درک پيچيدگي¬ عوامل اثرگذار بر رفتار زيست¬محيطي در مسکن شکل گرفته است. هدف اين پژوهش کمک به کاهش اثرات زيست¬محيطي از طريق توليد دانشي است که امکان مداخله در زمينة رفتار زيست¬محيطي را فراهم کند. در اين تحقيق که يک پژوهش پرسش¬محور است، ذهنيت مؤثر بر رفتار زيست¬محيطي و ارتباط آن با ساير نيازهاي انسان در سکونتگاه و چگونگي شکل¬گيري رفتار زيست¬محيطي، سؤالات اصلي پژوهش را شکل داده‌اند.
رفتار ويژگي‌هاي ديگري هم دارد که مطالعه و برنامه¬ريزي براي آن را دشوار نموده است. رفتار انسان داراي استانداردهاي جهاني نيست و استفاده از تحقيقاتِ ساير محققان در موقعيت‌هاي جديد، با محدوديت‌هايي همراه بوده و مطالعه رفتار در هر جامعه‌اي نيازمند پژوهش¬هایی منحصر به فرد است. در نتيجه با توجه به اهميت مطالعه رفتار و براي شناخت ويژگي‌هاي منحصر به فرد آن در جامعة مسلمان ايران، در اين تحقيق از شيوة کيفي و زمينه¬گرا براي مطالعه رفتار زيست¬محيطي در سکونتگاه‌ها استفاده شده است. داده‌هاي اين تحقيق با استفاده از مصاحبه و مشاهده و طي پيمايش‌هاي ميداني گردآوري شده و تحليل آن در چارچوب شيوة داده¬بنياد و پديدار-شناسي انجام پذيرفته است.
يافته‌هاي اين پژوهش مشتمل بر چهار بخش اوليه و سه بخش ثانويه (تحليلي) است. يافته هاي¬اوليه شامل مقياس نگرش، مقياس رفتار و عوامل مؤثر بر رفتار زيست¬محيطي است که با يک مورد¬پژوهي تکميل مي‌شود. يافته¬هاي ثانويه (تحليلي)، شامل نتايج بررسي ابعاد اجتماعي حمايت از محیط‌زیست، بررسي ارتباط رفتار زيست¬محيطي و مسکن به‌عنوان يک قرارگاه رفتاري و سرانجام، ارائه يک مدل تبييني است. يافته¬هاي اوليه اين پژوهش نشان مي¬دهد که ارزش¬هاي اصلي موجود در يک سکونتگاه، ارزش¬هايی خودمحور يا انسان¬محور هستند و به‌تبع آن، شکل غالب رفتار زيست¬محيطي در سکونتگاه، کاستن از انواع هزينه و زيان براي انسان است. بررسي عوامل مؤثر بر رفتار زيست¬محيطي نشان مي¬دهد که از يک سو ارزش¬ها و از سوي ديگر جريانِ اجتماعيِ حاميِ محیط‌زیست، دو محور تأثيرگذار بر رفتار زيست¬محيطي هستند. يافته¬هاي تحليلي اين پژوهش درنهایت، منجر به توليد مدلي تبييني شده است. در اين مدل از ویژگی‌ها، خصيصه ها و نشانه¬هاي موجود در مکان به‌عنوان فعال¬کننده¬هاي هنجاري براي بهبود رفتار زيست¬محيطي استفاده شده است. رهيافت حاصل از اين مدل که یافته نهايي اين رساله محسوب مي‌شود به "حفاظت مکان¬محور" تعبير شده است. حفاظت مکان¬محور به معناي استفاده از امکانات يک محيط براي توسعه و بهبود رفتار زيست¬محيطي در آن محيط است.
کلیدواژگان: مسکن، سکونتگاه، محيط، اثرات محيطي، رفتار محيطي، حفاظت مکان محور